Rize çayının bilinenden daha eski kökeni arşivle doğrulandı
Rize'de ortaya çıkan arşiv belgeleri, bölge çaycılığının tarihine ilişkin bilinen sınırları geri çekti ve çay üretiminin 1938 olarak kaydedilen tarihinden daha eskiye dayandığını gösterdi.
Fidanlık Merkezi ve ilk çalışmalar
Arşivde yer alan belgelere göre, 1934 yılında bugünün Ziraat Bahçesi olarak bilinen, dönemin ise Fidanlık Merkezinde fen memuru olarak göreve başlayan Rauf Başar tarafından yürütülen çalışmalar; toprak analizleri, dikim uygulamaları ve ilk üretim kayıtlarını içeriyor. Arşiv, sadece çay değil, aynı zamanda mandalina, portakal ve limon fidanlarının da burada üretildiğini ve o dönemde bu fidanların halka ücretsiz dağıtıldığını ortaya koyuyor.
İlk üretim kayıtları ve üretim miktarları
Araştırmacı-yazar Recep Koyuncu tarafından değerlendirilen defter kayıtlarında, çay tarımının ilk yılında alınan yaş çay miktarının 35 kilogram olarak kaydedildiği tespit edildi. Koyuncu, arşivin ışığında çay dikim çalışmalarının 1931 yılına kadar inebileceğini belirtti ve günlük tutulan veriler sayesinde o dönem çayın elle işlendiği ve üretimin fotoğraflandığı bilgisinin elde edildiğini söyledi. Belgelerde ayrıca ilerleyen yıllarda bölgeden elde edilen üretimin yaklaşık 500 bin tona yakın seviyelere ulaştığına dair notlar bulunuyor.
Başar’ın raporları ve literatürdeki yeri
Koyuncu, arşiv bulunmadan önce 1937 itibarıyla İçişleri Bakanlığı’na sunulan raporların valinin hazırladığı sanıldığını, ancak arşiv belgelerinin bu çalışmaları Rauf Başarın bizzat kaleme aldığını gösterdiğini aktardı. Başar’ın yetkililere verdiği kopyalarının yanı sıra kendi arşivinde sakladığı notlar, pratik rehber başlıklı kitapçık çalışmaları ve 1942 yılında yazmaya başladığı ancak hastalığı nedeniyle tamamlayamadığı bir kitabı da arşivde yer aldı; bu eserlerin yayınlanması arşivin eline geçmesiyle geçen yıl mümkün oldu.
Toprak uyarısı: Amonyum sülfat gübresi
Arşivde yer alan toprak analizleri, 1942 tarihli raporlarda Başar’ın amonyum sülfat gübrenin Rize topraklarını yumuşatacağını ve sel riskini artıracağını öngördüğünü gösteriyor. Koyuncu, Başar’ın bu uyarısının ancak 2019 yılında uygulamaya alınan yasakla dikkate alındığını belirterek, bu tedbir alınmış olsaydı bölgenin bugünkü sel sorunlarının azalabileceğini ifade etti.
Arşivin ortaya çıkışı ve korunması
Arşiv, merhum Rauf Başar'ın ağabeyinin oğlu Tanıl Başar tarafından araştırmacılara ulaştırıldı. Koyuncu, 1934-1939 yılları arasında yapılan çalışmaların fotoğrafları ve belgelerinin büyük önem taşıdığını, daha önce duyum düzeyinde olan bilgilerin artık kanıtlarla desteklendiğini vurguladı. Arşiv sayesinde ayrıca dönemin önemli isimlerinden Zihni Derin'in talimatnamelerinin de temin edildiği kaydedildi.
Sonuç olarak, ortaya çıkan arşiv belgeleri Rize çaycılığının erken dönem çalışmalarını, üretim verilerini ve bölge tarımı hakkında uyarıları gün yüzüne çıkardı; bu belgeler tarihsel kayıtların yeniden değerlendirilmesine olanak sağlıyor.
RİZE’DE ÇAYIN TARİHİNİN YILLAR SONRA ORTAYA ÇIKAN ARŞİVLE DAHA DA ESKİ TARİHLERE DAYANDIĞI ORTAYA ÇIKTI
