Erzurum’un 2020–2025 Hava Kalitesi Değerlendirmesi
Erzurum Valiliği, kentin 2020–2025 arasındaki hava kalitesi değişimini, kirlilik kaynaklarını ve çözüm önerilerini içeren değerlendirmeleri kamuoyuyla paylaştı. Rapor; kent atmosferini etkileyen faktörleri, izleme altyapısını, ölçüm sonuçlarını ve önerileri detaylandırıyor.
İzleme altyapısı ve ölçülen kirleticiler
Rapor, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına bağlı Doğu Anadolu Temiz Hava Merkezi Müdürlüğü tarafından yürütülen izleme faaliyetlerine atıf yapıyor. Erzurum’un de içinde bulunduğu 11 ilde yönetilen altyapı kapsamında kentte; Hıfzıssıhha, Aziziye, Taşhan, Palandöken ve Pasinler olmak üzere 5 aktif online izleme istasyonu bulunduğu, bu istasyonların 2005–2016 yılları arasında kurulduğu ve kentsel, trafik ile kırsal temsil kabiliyetine sahip olduğuna yer verildi. İstasyonlarda ölçülen kirleticiler arasında PM10, PM2.5, SO (kükürtdioksit), NO, NOx, CO ve O3 bulunuyor.
Başlıca bulgular ve mevsimsel eğilimler
Erzurum’da en baskın kirleticinin PM10 olduğu, kış aylarında PM10, SO ve NO seviyelerinin belirgin şekilde arttığı bildirildi. Isınma sezonunun başlamasıyla Ekim–Mart döneminde bu artışın daha belirgin hale geldiği, CO değerlerinin de kış aylarında yükseldiği aktarıldı. Buna karşın O3 seviyelerinin yaz aylarında, özellikle Nisan–Eylül döneminde fotokimyasal süreçlerle yükseldiği vurgulandı.
Saatlik dalgalanmalar ve risk grupları
Saatlik değerlendirmeler, sabah 07.00–10.00 ile akşam 16.00–20.00 aralığında tüm kritik kirleticilerde artış gösterdiğini ortaya koydu. Bu artışın iş-okul trafiği ile ısınma amaçlı soba ve kalorifer kullanımının aynı saatlere denk gelmesinden kaynaklandığı belirtildi. Gece saatlerinde kirleticilerde düşüş gözlemleniyor. Rapor, kirli havanın özellikle solunum ve kalp-damar sağlığı üzerinde ciddi risk oluşturduğunu; çocuklar, yaşlılar ve kronik hastalığı bulunanların ilk etkilenen gruplar olduğunu açıkladı.
Nüfus, taşıt sayısı ve lokal etkenler
Nüfusun sınırlı artışına rağmen motorlu taşıt sayısındaki yükselişin 2023 yılında %5,66 seviyesine ulaştığı; bunun trafik kaynaklı kirliliği artıran önemli bir faktör olduğu belirtildi. Mevsimsel olarak yazın hava daha temizken kış döneminde ulusal sınır değerlerin zorlanabildiği kaydedildi. Palandöken istasyonunda 2022 Mayıs ayında görülen PM10 artışının bölgeye ulaşan toz taşınımı kaynaklı olduğu resmi ölçümlerle tespit edildi.
Erzurum’un topografyası, yüksek rakımı ve karasal iklimi nedeniyle sıkça inversiyon olaylarına maruz kaldığı, bunun kirleticilerin birikmesine ve dağılmasının gecikmesine yol açtığı belirtildi. Ayrıca çarpık kentleşme, yetersiz yeşil alan, düşük baca yükseklikleri ve eski binalardaki izolasyon eksiklikleri de yerel kirlilik düzeylerini artıran unsurlar arasında sayıldı.
Önerilen önlemler
Hava kalitesinin iyileştirilmesine ilişkin öneriler şu başlıklar altında toplandı:
Isınma kaynaklı kirlilik için: Doğalgaz kullanımının artırılması, katı yakıt denetimlerinin sıklaştırılması, baca ve kazan bakımlarının düzenli yapılması ve kamu bilgilendirme çalışmalarının yaygınlaştırılması önerildi.
Trafik kaynaklı kirlilik için: Toplu taşımacılığın güçlendirilmesi, yeni çevre yolları ve alternatif güzergâhların oluşturulması, egzoz emisyon denetimlerinin EGEDES sistemiyle daha etkin yürütülmesi gerektiği vurgulandı.
Kentsel planlama ve uzun vadeli önlemler: Kentsel dönüşüm çalışmalarının hızlandırılması, rüzgâr koridorlarını kapatmayacak şehir planlaması, yeşil alanların artırılması ve inşaat-yıkım alanlarında tozuma önlemlerinin zorunlu hale getirilmesi önerildi. Uzun vadeli çözümlerin kentin topografik ve iklimsel özellikleri göz önünde bulundurularak planlanmasının önemi dikkat çekildi.
Sonuç
Erzurum Valiliği raporu; mevcut izleme altyapısı, ölçüm verileri ve tespit edilen yerel etkenler ışığında hem kısa vadeli müdahaleler hem de uzun vadeli planlamalarla kentteki hava kalitesinin iyileştirilebileceğini ortaya koyuyor.
ERZURUM VALİLİĞİ, ERZURUM'DA 2020-2025 YILLARI ARASINDAKİ HAVA KALİTESİ DEĞİŞİMİNİ, KİRLİLİK KAYNAKLARINI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİNİ ELE ALAN, KENTİN ATMOSFERİK YAPIŞINI ETKİLEYEN UNSURLARI KAPSAMLI BİR ŞEKİLDE ORTAYA KOYAN TESPİTLERİ PAYLAŞTI.
