Balkan Forumu Antalya’da: Anayasa Yargısının Bölgesel Rolü ve Bireysel Başvuru
Antalya’da toplanan Balkan Anayasa Mahkemeleri Forumu, anayasa yargısının insan haklarını korumadaki işlevi ve bölgesel iş birliğinin önemi üzerine yoğunlaştı.
Açılış ve tematik vurgu
Anayasa Mahkemesi (AYM) Başkanı Kadir Özkaya, forumun açılış konuşmasında kentin tarihî ve kültürel çeşitliliğinin toplantıya sembolik bir zemin sağladığını belirtti. Özkaya, Antalya ile Balkanlar arasında kurumsal ve kültürel bir bağ olduğunu vurguladı ve anayasa yargısının temel rollerine dikkat çekti.
Özkaya, insan haklarının korunmasını toplumların ortak vicdanını şekillendiren evrensel bir dil olarak niteledi ve Balkan ülkelerinin ortak tarihî ve kültürel mirasına atıf yaptı. Özkaya sözlerine şöyle devam etti: "Anayasa yargısının varlık nedeni anayasalarda yer alan temel değerlerin, ilkelerin, esas ve hükümlerin korunmasıdır".
"Bireysel başvuru, anayasa yargısının parçası hâline geldi"
Özkaya, bireylerin anayasal haklarının ihlal edildiği iddiasıyla doğrudan anayasa mahkemelerine erişimini sağlayan bireysel başvuru uygulamasının yaygınlaştığını ve anayasa yargısının ayrılmaz bir parçası hâline geldiğini vurguladı. "Bireylerin anayasal haklarının ihlal edildiği iddiasıyla doğrudan anayasa mahkemelerine erişimlerini sağlayan anayasa şikâyeti veya bireysel başvuru da gittikçe yaygınlaşarak anayasa yargısının parçası hâline gelmiş bir uygulamadır".
Küresel ve bölgesel iş birliği
Foruma katılanlar, anayasa yargısının artık yalnızca ulusal sınırlarla sınırlı kalmadığını, uluslararası hukuk normları ve yüksek yargı içtihatlarının etkisiyle şekillendiğini ifade etti. Özkaya, farklı ülkelerin anayasa mahkemeleri arasındaki iş birliğinin hukukun üstünlüğünü güçlendireceğini ve bireysel hakların daha etkin korunmasına katkı sağlayacağını belirtti.
Konuşmasında Özkaya, Balkan Anayasa Mahkemeleri Forumu’nun bölgedeki kültürel çeşitliliği diyalog zemini olarak gördüğünü; forumun yargısal deneyim paylaşımının ötesinde ortak ilkelere dayalı bir hukuk kültürü oluşturma amacı taşıdığını söyledi. Ayrıca, Balkan Anayasa Mahkemeleri Forumu Mutabakat Zaptı’na atıf yaparak, bu metnin bölgesel iş birliğinde önemine dikkat çekti: 27 Ekim 2023’te Sofya’da imzalanan Mutabakat Zaptı’nın önemine değindi.
Türkiye’nin uluslararası anayasa yargısı alanındaki konumu
Özkaya, Türkiye’nin hukuk devleti ve temel haklar konusunda benimsediği uluslararası ilke ve standartlara vurgu yaptı. Konuşmasında Türkiye’nin Avrupa kurumlarıyla ilişkilere ilişkin katılım tarihlerini hatırlattı: "Ülkemiz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne 1954 yılında taraf olmuş; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru hakkını 1987’de, Mahkemenin kararlarının bağlayıcılığını ise 1990 yılında kabul etmiştir". Ayrıca 2004 yılında yapılan anayasa değişikliği ile uluslararası sözleşmelere üstünlük tanıyan düzenlemelere işaret etti.
Diğer konuşmacılar ve mesajlar
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Muhsin Şentürk, insan hakları tehditlerine dikkat çekti; savaşlar, soykırımlar, zorunlu göçler ve iklim krizinin hakların kırılganlığını artırdığına işaret ederek, adaletin tesisi ve hukukun üstünlüğünün önemini vurguladı. Şentürk, "İnsan hakları, hukukun üstünlüğü ve demokrasi çağımızın evrensel ve vazgeçilmez değerleridir" ifadelerini kullandı ve demokrasinin yalnızca seçimlerden ibaret olmadığını belirtti.
Danıştay Başsavcısı Cevdet Erkan, forumun yargı organları arasındaki kurumsal dayanışmayı güçlendirdiğini ve ortak hukuki değerler ile insan haklarına dayalı adalet anlayışının buluştuğu bir zemin oluşturduğunu söyledi.
Arnavutluk Anayasa Mahkemesi Üyesi Sonila Bejtja, anayasa koruyucularının hem iç hukukta hem de uluslararası insan hakları hukuku ile uyum sağlama sorumluluğunu hatırlattı. Bejtja, standardizasyonun tek tip hâle getirme anlamına gelmediğini; aksine farklı yargı alanlarında hakların tutarlı şekilde anlaşılmasını ve korunmasını hedefleyen ortak bir anayasal ufuk olduğunu belirtti.
Bulgaristan Anayasa Mahkemesi Başkanı ve Forum Daimî Sekretaryası Pavlina Panova, 2023 Mutabakat Muhtırası’nın uzun vadeli iş birliğini güçlendirdiğini söyleyerek, insan haklarının standardizasyonu ve anayasal adaletin rolünün anayasa mahkemelerini birleştirdiğini ifade etti. Panova, standardizasyonun tekdüzelik değil, farklı hukuk sistemlerinin diyalog ve içtihat yoluyla ortak koruma standartlarına yaklaşması olduğunu vurguladı.
Kapanış
Program, katılımcıların toplu fotoğrafı ile sona erdi. Forum, bölgesel anayasal diyalog ve insan haklarının korunmasına ilişkin ortak yaklaşımların geliştirilmesi amacıyla önemli bir zemin sundu.
Kurucu üyeler: Türkiye, Arnavutluk, Bulgaristan, Karadağ, Kosova ve Kuzey Makedonya.
AYM BAŞKANI KADİR ÖZKAYA,
