Arşivler Musul petrolüyle Erzurum arasındaki bağlantıyı tartışmaya açtı
Devlet Arşivleri'nden gün yüzüne çıkan belgeler, Anadolu’nun enerji tarihine dair bilinenleri sorgulatıyor. Türkiye Dil ve Edebiyat Derneği Erzurum Şubesi yönetim kurulu üyesi Taner Özdemir tarafından yürütülen arşiv çalışmasında, Cumhuriyet’in ilk yıllarına ait ve uzun süre unutulmuş kayıtlar ortaya çıktı.
1932 tarihli dış haber ve diplomatik doğrulama
Bulunan belgeler arasında AlAhram'ın 5 Eylül 1932 tarihli haberi dikkat çekiyor. Haberde, Yafa muhabirinin aktarımına göre: "Türkler ve Musul Petrol Menbaı - Bu Kaynağı Türk Mühendisler Keşfetmiştir." ifadeleri yer alıyor. Aynı haberin, dönemin Kahire Başkonsolosu tarafından Türk hükümetine telgrafla bildirildiği kayıtlarda geçiyor; bu da iddianın yalnızca gazetede kalmadığını, diplomatik kanallarda da yer aldığını işaret ediyor.
Erzurum’da erken döneme ait sondaj ve bulgular
Belgeler, 1916-1917 yıllarında bölgedeki Rus mühendislerin yaptığı sondaj ve jeolojik araştırmaların raporlarını da içeriyor. Bu raporlarda bitümlü toprak ve zayıf petrol sızıntıları kaydedilmiş; bu bulgular, Musul petrollerinin jeolojik damarının Erzurum’a uzanabileceği olasılığını güçlendiriyor.
Yerel vakıf kaydı ve toplum-salt ekonomi ilişkisi
Arşivlerde ayrıca Balıklı köyü (eski adıyla Pülk köyü) çevresindeki bir petrol kuyusunun Caferiye Camisi giderlerini karşılamak üzere vakfedildiği bilgisi yer alıyor. Bu kayıt, yer altı kaynağının ekonomik değerden öte dinsel ve toplumsal bir işlevle de ilişkilendirildiğini gösteriyor.
Arşivlerin ortaya koyduğu stratejik anlam
Taner Özdemir, belgelerle ilgili değerlendirmesinde şunları belirtti: "Bu belge, Erzurum’un tarihî ve stratejik önemini sadece sınır boylarıyla değil, yer altı zenginlikleriyle de ortaya koyuyor." Özdemir, Türk mühendislerin bölgedeki damarların Musul’a kadar uzandığını tespit ettiklerini ve enerji kaynaklarının Trabzon yönüne yönlendirilme olasılığının tartışıldığını vurguluyor. Ayrıca Kahire Başkonsolosluğu’nun telgrafıyla bilginin hükümete ulaştırılmış olmasının, konunun devlet katmanında da ciddiyetle izlendiğine işaret ettiğini söylüyor.
Yeni tartışmalar için bir çağrı
Bu arşivsel keşif, yalnızca tarihî bir veri sunmuyor; Erzurum’un enerji ve kültür tarihinin birbirine nasıl bağlı olduğuna dair yeni sorular ortaya koyuyor. AlAhram'ın 1932 tarihli haberi, arşiv kayıtları ve saha bulguları bir araya geldiğinde şu soru yine gündeme geliyor: "Musul’un kara altını, aslında Erzurum’un derinliklerinden mi doğuyor?"
DEVLET ARŞİVLERİNDEN GÜN YÜZÜNE ÇIKAN BELGELER, ANADOLU’NUN ENERJİ TARİHİNE DAİR EZBERLERİ KÖKTEN SARSIYOR. TÜRKİYE DİL VE EDEBİYAT DERNEĞİ ERZURUM ŞUBESİ YÖNETİM KURULU ÜYESİ TANER ÖZDEMİR, YÜRÜTTÜĞÜ KAPSAMLI ARŞİV ÇALIŞMALARI SIRASINDA CUMHURİYET’İN İLK YILLARINA AİT, NEREDEYSE UNUTULMUŞ BİR BELGEYİ ORTAYA ÇIKARDI.
